Geplaatst op

TWIEËTALIG

Hoewaal ’t aantal langsem minder weurtj kalle de meiste minse in Limburg het dialekt van heur eige dörp.

Al die dialekte kònne òngerling sterk versjille! Asse emes oet Venlo huuërst kalle en daonao emes oet Sjin op Geul of oet “Kirchrao” dan merkse eine waereldj van versjil. Des neet erg, des zelfs hieël good. Ein boontje verzameling van dialekte is ein biezunjer versjiensel en dreugtj biê aan ’t rieke culturele laeve in Limburg.

Òmdet alle Limburgse dialekte nogal aafwiêke van ’t Hollensj kònne wae euver ’t algemein waal zègge det Limburgers twieëtalig zeen. As die Limburgers daonaeve ouch nog flot Ingels en Duits kalle zeen die dus zelfs mieërtalig.

Dao is al völ gesjreve euver de invloed van twieëtaligheid  op oos hersene. Meistal waere die artikele gepubliceerdj  in wetensjappelikke tiêdsjrifte en zuse ze bekans noeëts inne gezèt staon. Des jaomer, want dao zitte ouch waal ins oeëts interessante tösse.

Ein poeës geleje heet eine vrouwelikke professor aan de universiteit van Toronto op die twieëtaligheid ein oetgebrèdj òngerzeuk losgelaote. Noê is Toronto ein hieël stök oete richting, mer ’t sjientj det det neet oetmaaktj; ’t geldj veur alle minse!

Zu heet veur heur òngerzeuk ein aantal persoeëne mèt dementie hieël good geobserveerdj en vergeleke mèt laeftiêdsgenote die (nog) gein last haje van die aojerdomskwaol. Wat bleek?  Bie minse die heur hieël laeve lânk twieë tale naeve-ein hebbe gesproke kome de ieërste versjiensele van dementie pas veer jaor later aan ’t leecht dan bie minse die mer éin taal gebroêke! Trouwes, de algehieële achteroetgânk vanne hersenaktiviteit verluiptj bie twieëtalige sjienbaar langsamer dan bie eintalige.

Des toch biezunjer good noets, neet? Dus weem langer mèt ein helder verstandj door ’t laeve wiltj gaon mòt zich veural twieë (of mieër) tale eige make. En dao kònse neet vreug genògt mèt beginne!

Wat zeen wae dan as inwoeëners van oos regio gelökkige minse. Wae kalle oos eige plat (Roojs, Itters, Ophoves) wae kònne Hollensj kalle en ein bitje Ingels en Duits kriege wae ouch nog waal euver de luppe. En dao hove wae neet ins völ mote veur te doon. Dus kriege wae ein paar extra laevesjaore zòmmer veur niks d’r biê!

En òngergeteikendje bòf al hieëlemaol. Want ich heb ein vrouw oet Wieërt en heur taaltje begin ich ouch al ein bitje ònger de knie te kriege. Teminste, ich verstaon heur, ich snap wat ze wiltj zègge. Allein…tis neet òm aan te huuëre!!

 

LeiS

 

 

 

Geplaatst op

KERKE

 

Boete ònger ’t aafdaâk vanne super staon waal 100 kerre. Netjes inein gesjove en mèt kèttinge aanein vast gemaaktj. Òm éin kerke los te koppele mòsse 50 cent of eine euro in ’t gleufke stoppe.

Ich kiêk inne portemonnee. Jaomer, wáál muntjes van 2 euro, 20 en 10 cent mer neet woeë ’t gleufke òm vreugtj. Dan mer ieërst de winkel in om get te wissele. Het kassa-maegdje is drök bezig en ich probeer tösse twieë klantje door  mien muntjstök gewisseldj te kriêge.

Det löktj, ouch al veul ich mich ein bitje veurkroêperig. Trök nao de kerre. Ich trèk d’r ein oete rie en steur richting ingânk.

Einmaol binne merk ich det mien ker neet zoeë soepeltjes luiptj. ’t Linkse veurwielke  triltj en zwabbertj op en nieër. Daodoor trèkt  de ker almer nao rechts  en mòt ich blieve biêsteure. Hieël vervaelendj, want aaf en toe sjâmp ich toch langs eine rèk. As nemes kiektj stamp ich ins tege ’t raedje mer ’t weurtj d’r neet baeter op.

Zoeë zwik-zwak ich langs de rèkke en snabbel de waar bie-ein. Ein van de vakkevöllers zuut det en zeet: “Asse de ker trèkst in plaats van doetst geit ’t baeter”. En inderdaad, ’t gezwabber weurtj get minder. Weit ich det veur de volgendje kieër!

Ane kassa de bekindje hanjelinge van oetlaje en weer inlaje, gevolgdj door  de bekindje conversatie.

‘Pinne?’  ‘Jao’

‘Zelfdje bedraâg?’   ‘Nae, doter mer 50 euro biê’

‘Zegelkes?’ ‘Nae det hooftj neet’.

‘De bòn?’ ‘Nae, laot mer’.

‘Oké, fijne daâg verder’.  ‘Joeoe, houdoe!’

Ich vaâr mèt mien ker nao de auto en laaj de boeëdsjappe achter inne bak. As ich trök wil loupe nao ’t aafdaâk staptj Zjaak oet ziene auto. Ich kin hum good. Fantastiese mins mer ein bitje groôf. Hae keumtj net van zien werk, mèt de euveral nog aan. Henj wie kolesjöppe en zwaor wirksjoon ane veut. ‘Gaef mich die ker mer’, zeter en hae doetj mich eine euro inne hândj.

Ich zèk: ‘Fijn Zjaak,  dan zeen wae allebei geholpe; mer lèt effe op det veurwielke, det luiptj neet zoeë lekker, det zwabbertj!’ ‘Des gein probleem, zoeën ker heb ich waal dèkker’, zeet Zjaak en innegang verkuiptj hae det waers raedje mèt zien iezere tuppe zoeëne optater det ich dacht detjer aaf zooj vlege. Mer  tot mien verwònjering  tirveltj ’t raedje wie eine poepernêl en luiptj de ker weer wie gesmeerdj. ‘Zoeë mòsse det doon!’ zeter en geit de winkel in. Weit ich det veur de volgendje kieër.

 

LeiS

Geplaatst op

VADERDAÂG

Wie de wichter nog klein wore kreeg ich eder jaor mèt vaderdaag ein teikening mèt ein versje. ’t  Kedootje waas sjoeën ingepaktj mèt ein strikske d’r òmhaer. Thoês woort het op ein geheim plaats verstoptj en op zònnigmörge kwome de snoternaze de slaopkamer ingestormdj en verrasdje mich mèt het kedootje . De versjes wore allemaol van ’t volgendje kaliber: 

Liefste papa

Dag lieve papa, luister even.
Ik wil je een cadeautje geven.
Eerst wil ik zeggen tegen jou
dat ik zoveel van je hou.
Dat het wel elke dag
vaderdag zijn mag.
Nu geef ik je vlug een zoen
en kun je het pakje opendoen.

“VADERDAÂG” verder lezen

Geplaatst op

LINTJE

…Het heeft Zijne Majesteit behaagd….

Dees openingszin zal door völ börgemeisters of anger notabele ein puuëske geleje zeen oetgesproke bie ’t opspelle van ein lintje bie eine glunderendje decorandus. Det huuërtj zoeë; ‘t keumtj vanne keuning, dus maag de taal bèst waal get verheve zeên. Mer Alex zelf weit echt neet wat of weem hum heet behaagdj. Hae weit eigelik nörges van.

Het lintjesversjiensel kinse aaf en toe mèt gefroonsdje winkbrauwe bekieke. Want gebeurtj ’t neet dèk det eme dae gein lintje verdeentj tóch ein kriegtj en eme dae ’t écht verdeent…dae kriegtj ’t neet. Veur de meist ònnuuëzel activiteite kinse eine goeëj doon nao ’t ieëremetaal. Bèsse 30 jaor lid vanne handjbalklup en haalse daobiê ouch nog eder waek aod pepeer op…dan weurse tot ridder geslage. Bèsse 25 jaor veurzitter vanne bridgeklup en zitse al 15 jaor inne gemeindjeraod…ouch dan maag ein òngersjei-jing op dien jeske gepriktj waere.  De hoofst allein mer te zörge veur eine degelikke achterban die feite ein bitje aandikke.

Aster ein lintje oetgereiktj dreigtj te waere dan is ‘t wáál zaak det de betrokkene van teveure van niks weit, want anges is de aardigheid d’r aaf. Stiekem gemail, gebel, ge-SMS van femilie en vrinj òngerein mòtter veur zörge det de fieësteling totaal verrastj weurtj. Hetgeen inne meiste gevalle mislöktj. Want dan stiktj ein  aoj wiêsheid de kop op:  “Wete ’t d’r twieë dan istj ein geheim wie ein kloés; wete ’t d’r drie dan is de openbaarheid drek dao!” Het is nateurlik te hope det eine gedecoreerdje lang gooddoon maag hebbe van zien lintje, en detter d’r dèk mèt maag tuine. Want de hebst d’r neet veur niks zoeëvöl mote veur gedaon òm ’t te bemachtige…

Helaas, oûch lintjesdragers gaon eine kieër doeëd. Des op zich al ein bedreuvendje gebeurtenis. Mer dan keumtj bie alle leid óuch nog ins kieke det de femilie het lintje mòt trökgaeve!!!! Det geuftj te dinke! As ’t de keuning in al zien gotigheid behaagdj heet…mer hae wiltj ’t spul later weer trök hebbe, dan is mich det ge-behaag gein viêf cent waêrd. Dan hebse efkes ein bitje waardering moge lieëne, mer neet haoje. Wat ein gezwabber!  Dus as sjriêver dezes oeët ein lintje mocht kriêge òmdetter edere maondj eine kollum inein dreitj en hae stiktj (hopelik völ jaore later) de puuëj veurgood wèg, dan mòt ‘t lintje mèt de kist in. Mer trökgaeve?? Niks daovan! Ins gegaeve blieftj gegaeve!

LeiS

 

 

 

Geplaatst op

FRIET

Eine kieër per waek is ’t in huize kollum-maeker frietdaag. Des al jaore zoeë. Op woonsdig weurtj d’r neet gekoôktj. Dan rietj òngergeteikendje nao de friettent en lieëtj zich dao binne 10 minute eine werme hap klaormake. Friet nateurlik, mer ouch nog get sneks, zoeëwie bami, frikkedel of kroket.

Sòms maaktj Zu zélf friet. Des goodkouper. Mer ’t naodeil is det ’t hieël hoês nao ein keteer bakke vôl hingtj mèt friet-locht en die ister neet zòmmer oet.  As de stekker d’r oet is getrochtj zèt ich meistal effe alle deure tege ein ope zoeëdet de windj de geur de boete in kan driêve. ’t Hulptj mer ein bitje.

“FRIET” verder lezen

Geplaatst op

STOFZUIGER

Volges de wederhelft wore wae toe aan eine noewe stofzuiger. Neet det de aoje niks mieër dieë, mer hae haperdje aaf en toe. En ’t model waas ouch get van veur de oorlog, vònj ze. ’t Argument: ‘De kinst de aoje aevegood nog gebroêke inne geraasj en òm de auto te zuige’ leek mich redelik, dus zu kreeg heur zin.

Wae nao de winkel en get noets gekochtj. Inne aanbejing. Fel roeëd kleurke en traploos verstèlbaar in zuugkracht. Mèt de nuuëdige hulpstökke en ein extra duuëske stofzuigerzek. Goje koup gedaon dus.

“STOFZUIGER” verder lezen

Geplaatst op

VASTELAOVENDJ

 

De optocht is aafgeloupe en ederein zeuktj zoeë snel meugelik de kroeg op. Want de veut zeen kaod en dao istj lekker werm.

Minse die van bove tot ònger geverfdj en verklèdj zeen minge zich mèt klantje die neet de mote genome hebbe òm d’r ein bitje vastelaovesechtig oet te zeên. Gewoeën in börger dus. Ich heb mich teminste nog ein stök pruûk en eine hood opgezatte. ’t Ieërste glaas beer drinktj zich neet mèkkelik. Mer wat mòt mòt!

“” verder lezen

Geplaatst op

GEMIDDELDJ

’t  Lèste rapport van mien dochter haaj get wèg van de grafiek vanne beurs. Hoeëg pieke en depe dale. Veur ’t ein vak haaltj ze  ein neuge, veur ’t anger ein drie en alles dao tössenin. “Mer gemiddeldj” zagt de lieëraar oppe aojeraovendj, “gemiddeldj steit ze op ein dikke zès. Des dus voldoende. Asse det zoeë vôl hèltj kan ze euver nao de volgendje klas”. Ederein kontent zootse dinke. ZU neet. Die heet nog degelikke gedachte en zuût lever veur éder vak ein voldoende! Het blieftj  nateurlik waal get òm euver te steggele.

Hebse dao get aan, aan “gemiddeldj? ”  Kònse dao get mèt? Sòms kònse d’r diên veurdeil mèt doon, sòms kan ’t tege dich wirke. Ein paar veurbieëldje oete dagelikse praktijk. Gemiddeldj was ich 4 kieër per waek iêverig aaf. Det zooj op ein totaal van 7 net voldoende mòtte zeên. ZU vintj van neet. Gemiddeldj gaon ich òm ’n oor of elf nao bèd. Des netjes! As ich eine kieër òm veer oor snachts thoêskom dan haaltj det ’t gemiddeldje aardig òmlieëg…mer ’t blieftj gemiddeldj toch nog dik voldoende. ZU kan neet achter die redenering staon.

Gemiddeldj doon ich mèt ein bekske beer 2 waeke. Veurige waek, toen d’r völ voetballe oppe tillevies waâs bleek de bak op drie daag tiêd al leeg te zeen. Mer gemiddeldj kwaam ich in dae maondj keurig aan eine bak inne 2 waeke. Neet verkieërdj dacht ich zoeë! Mer nae, eine dergelikke kiêk oppe zaak is te kort door de bocht, waas HEUR stèllige meining.

“GEMIDDELDJ” verder lezen

Geplaatst op

PEN

Dit verhäölke is gemaaktj oppe computer. Des gemèkkelik; kinse drek verangere asse get fout getieptj hebst. De kinst gauw ein weurdje tösse of achter de regels plekke. En as mich de hieële tekst neet gaatj goeëj de hieële rattaplan in minder dan ein sekond wèg. Inne prullebak. Mer ich bin d’r eine vanne aoje stempel. Ich sjrief nog ’t leefst mèt ein pen! As mich inne tekst get neet gaatj froemel en krabbel en streep ich d’r flink op los. Veur eine boetestaondjer neet mieër te laeze. En as ich neet content bin goeëj ich de prop ouch inne prullebak. In eine echte!

“PEN” verder lezen

Geplaatst op

SINTERKERST

Zooj ’t toeval zeen of hebbe minse ’t bewustj zoeë gesteurdj. Hebbe we d’r nao ein jaor van sjörrige behoefte aan òm dinger te organisere die wae fieëste neume? Ich gaon knap dinke van waal. Want wat hebbe wae in de lèste fase van ’t jaor allemaol op eine houp gedoedj. Wat vèltj d’r op korte tiêd allemaol te vere? Wae laote ieërst Sint Merte  mer ins langskome. Neet det det get vrieët speciaals is, mer vreuger waas det toch waal ein reje òm de treurige, doonkel daag get aangenaams te gaeve. Veurke stoke, deindanger insmere, langs de hoezer gaon veur snuik, leedjes zinge en werme chocomel drinke. Inne moderne versie is Halloween d’r biê gekome, woeëbiê mèt lemkes en oetgeholdje pompoene fieëstelik roondjgetrochtj weurtj.

Dan meine wae oppe 11e vanne 11e  ouch weer te mòtte balkenere omdet de vastelaovendj aangekondigdj weurtj. En as de ieërste confetti opgeruumdj is steit Sinterklaos alweer veur de deur. Kedootjes waere oetgedeildj, gedichte gesjreve en speculaas gaete. Zeker veur geluivige wichterkes reje veur glunderendje gezichte.

“SINTERKERST” verder lezen